Tiến sĩ văn học hướng dẫn ôn bình luận văn học

Trong đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn, bên cạnh bài đọc hiểu văn bản (Câu I), bài Nghị luận xã hội (Câu II), thí sinh sẽ phải viết một bài nghị luận văn học (Câu III), mà trong đó, kiểu bài bình luận văn học luôn được ưu tiên hàng đầu. Để đạt điểm tối ưu khi làm kiểu bài bình luận văn học, các em cần lưu ‎ ý những điểm sau đây:

I. NHẬN DIỆN KIỂU BÀI BÌNH LUẬN VĂN HỌC:

1. Đề thi có thể yêu cầu bình luận một/hoặc nhiều hiện tượng văn học cũng như một/hoặc nhiều ý kiến/nhận định về văn học:

- Một (hoặc nhiều) hiện tượng văn học: Sự nghiệp, quan điểm, phong cách của 1 nhà văn/ Trào lưu văn học...

- Một (hoặc nhiều) vấn đề, khía cạnh, phương diện trong tác phẩm văn học: Nhân vật, hình tượng, tình huống truyện, đoạn văn, chi tiết nghệ thuật, cách kể chuyện, cách mở đầu và kết thúc tác phẩm trong văn xuôi; Nhân vật, hình tượng, xung đột, đối thoại trong kịch; Nhân vật, hình tượng, cái tôi trữ tình, đoạn thơ, cách mở đầu và kết thúc tác phẩm trong thơ

2. Đề bài thường yêu cầu bình luận:

2 nhận định về 1 khía cạnh của 1 tác phẩm văn học; 2 nhận định về 2 đối tượng trong 2 tác phẩm

Lưu ‎ ý là 2 nhận định cần bình luận có thể:

- 1 đúng, 1 sai

- cả hai đều đúng, bổ sung cho nhau

- Người viết vận dụng những hiểu biết về văn học cùng lập luận, lí lẽ để bày tỏ quan điểm của mình

3. Dạng câu hỏi đặc trưng của kiểu bài Bình luận văn học trong đề thi THPT Quốc gia thường là“Từ cảm nhận của mình về ... anh/chị hãy bình luận những ý kiến trên” hoặc “Anh/Chị hãy bình luận”

4. Để làm tốt kiểu bài Bình luận văn học cần:

- Nắm chắc và sử dụng nhuần nhuyễn các thao tác lập luận: Giải thích, Phân tích, Chứng minh, Bình luận, Bác bỏ, So sánh

- Có tiêu chí bàn luận, đánh giá đúng đắn, chuẩn mực: Lập trường đúng đắn, Bản lĩnh vững vàng, Kiến thức sâu-rộng-chính xác...

- Lập luận, lí lẽ: hợp lí, hợp tình; thái độ khiêm nhường , mềm mỏng nhưng kiên quyết; dẫn chứng chính xác , tiêu biểu, giàu sức thuyết phục...

- Trình bày rành mạch, chữ viết rõ ràng, đúng quy định về ngữ pháp và chính tả...

II. CÁCH LÀM KIỂU BÀI BÌNH LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPT QUỐC GIA:

A. MỞ BÀI:

- Dẫn dắt (mở bài trực tiếp không cần bước này)

- Nêu yêu cầu của đề: Giới thiệu khái quát về đối tượng cần bình luận (Phải trích lại ý kiến/nhận định trong đề...)

B. THÂN BÀI:

1. Giới thiệu vài nét về tác giả và tác phẩm (0,5 điểm):

a. Nếu đề yêu cầu bình luận 2 nhận định về 1 khía cạnh, 1 phương diện ... của 1 tác phẩm văn học thì giới thiệu tuần tự về tác giả rồi về tác phẩm đó.

b. Nếu đề yêu cầu bình luận 2 nhận định về 2 đối tượng trong 2 tác phẩm thì nên làm như sau:

- Giới thiệu khái quát về tác giả và tác phẩm thứ nhất

- Giới thiệu khái quát về tác giả và tác phẩm thứ hai

2. Giải thích ý kiến cần bình luận (0,5 điểm):

Khi giải thích cần lưu ý:

- Bám sát ý kiến/nhận định mà đề yêu cầu bình luận, tránh suy diễn chủ quan, tuỳ tiện.

- Chỉ giải thích những từ ngữ, hình ảnh còn ẩn ý hoặc chưa rõ nghĩa.

- Phải đi từ yếu tố nhỏ đến yếu tố lớn: giải thích từ ngữ, hình ảnh trước, rồi mới khái quát ý nghĩa của toàn bộ ý kiến nhận định mà đề yêu cầu bình luận.

- Nếu đề yêu cầu bình luận 2 nhận định về 2 đối tượng trong 2 tác phẩm thì khi giải thích phải chỉ rõ sự giống nhau cũng như sự khác nhau giữa hai nhận định

3. Cảm nhận, làm rõ các đối tượng mà ý kiến/nhận định đề cập tới và bình luận về các ý kiến/nhận định mà đề yêu cầu (4,0 điểm):

3a. Cảm nhận, làm rõ các đối tượng mà ý kiến/nhận định đề cập tới (2,5 - 3,0 điểm):

Khi cảm nhận cần lưu ý:

- Bám thật sát ý kiến/nhận định mà đề yêu cầu bình luận.

- Do yêu cầu của đề, thời gian làm bài và dung lượng bài viết nên chỉ tập trung phân tích/cảm nhận để làm rõ các tính chất/đặc điểm của đối tượng mà ý kiến/nhận định cần bình luận đề cập tới. Không được sa đà phân tích/cảm nhận mọi phương diện, khía cạnh của đối tượng hay phân tích/cảm nhận toàn tác phẩm.

- Sử dụng các thao tác lập luận như Phân tích, Chứng minh, So sánh...và vận dụng các kiến thức đã học về tác phẩm để làm rõ các tính chất/đặc điểm của đối tượng mà ý kiến/nhận định cần bình luận đề cập tới.

- Việc phân tích, cảm nhận để làm rõ các tính chất/đặc điểm của đối tượng mà ý kiến/nhận định cần bình luận đề cập tới cần: Chính xác, tinh tế, sắc sảo, toàn diện và có suy nghĩ, cảm xúc...

- Nếu đề yêu cầu bình luận 2 ý kiến/2 nhận định về 1 khía cạnh, 1 phương diện ... của 1 tác phẩm văn học thì ở bước này cần:

o Cảm nhận, làm rõ nội dung của ý kiến/nhận định thứ nhất (Ví dụ: Người lính Tây Tiến mang dáng dấp của các tráng sĩ thuở trước)

o Cảm nhận, làm rõ nội dung của ý kiến/nhận định thứ hai (Ví dụ: Người lính Tây Tiến mang đậm vẻ đẹp của người chiến sĩ thời chống Pháp)

- Nếu đề yêu cầu bình luận 2 ý kiến/2 nhận định về 2 đối tượng trong 2 tác phẩm thì ở bước này cần:

o Cảm nhận, làm rõ nội dung của ý kiến/nhận định về đối tượng thứ nhất (Ví dụ: Từ và sự nhẫn nhục của nhân vật)

o Cảm nhận, làm rõ nội dung của ý kiến/nhận định về đối tượng thứ hai (Ví dụ: Người đàn bà hàng chài và sự nhẫn nhục của nhân vật)

- Khi cảm nhận, bên cạnh việc làm rõ các khía cạnh nội dung của ý kiến/nhận định cần bàn luận, cũng nên chú ý đến các dấu hiệu hình thức nghệ thuật như:

o Hình ảnh thơ, ngôn ngữ thơ, thể thơ, cấu trúc câu thơ, giọng điệu...nếu là ý kiến/nhận định về thơ

o Vai trò, vị trí; điểm nhìn, nội tâm, ngoại hình của nhân vật; hoàn cảnh, tình huống, ngôn ngữ, hình ảnh, giọng điệu... nếu là ý kiến/nhận định về văn xuôi

3b. Bình luận về ý kiến/nhận định mà đề yêu cầu (1 - 1,5 điểm):

- Trường hợp 1 trong 2 ý kiến sai thì ‎bác bỏ ý kiến sai (Ví dụ: Vội vàng là tiếng nói của cái tôi vị kỉ tiêu cực), khẳng định ý kiến đúng (Ví dụ: Vội vàng là tiếng nói của cái tôi cá nhân tích cực)

- Trường hợp cả 2 ý kiến đều đúng thì khẳng định tính đúng đắn của cả 2 ý kiến theo cách sau:

o Nếu bình luận 2 nhận định về 1 khía cạnh... của 1 tác phẩm thì hướng bình luận như sau: Khác nhau nhưng không đối lập mà bổ sung cho nhau; giúp nhìn nhận toàn diện và thống nhất về đối tượng; giúp nhận thức sâu sắc hơn về đối tượng; thấm thía hơn ý tưởng nghệ thuật của nhà văn

o Nếu đề yêu cầu bình luận 2 nhận định về 2 đối tượng trong 2 tác phẩm thì hướng bình luận như sau: Giúp người đọc nhận ra nét độc đáo của mỗi hình tượng; cảm nhận được điểm gặp gỡ, nét khác biệt trong cách nhìn nhận, mô tả đời sống, trong tư tưởng của mỗi tác giả.

Khi bình luận cần lưu ý:

- Bám thật sát ý kiến/nhận định mà đề yêu cầu bình luận.

- Lời bình luận phải hợp lí, hợp tình; thái độ khiêm nhường, mềm mỏng nhưng kiên quyết, giàu sức thuyết phục...

C. KẾT BÀI:

- Đánh giá khái quát, ngắn gọn về mức độ ĐÚNG ĐẮN - SÂU SẮC - TOÀN DIỆN của ý kiến/nhận định mà đề yêu cầu bình luận.

- Phát triển, mở rộng, nâng cao vấn đề.

PV ghi